Schenkingen van liturgische gewaden

Liturgie

Wat is liturgie?

Liturgie is het geheel van gebeden, gezangen en rituele handelingen die een eredienst vormen. De katholieke liturgie van de middeleeuwen omvatte onder meer de mis en het lof, het officie (ook wel het getijden- of koorgebed genoemd), de processies en de sacramenten.

Gelovigen uit alle lagen van de middeleeuwse bevolking namen van doop tot begrafenis deel aan de liturgie. De belangrijke momenten in het menselijk leven, zoals geboorte, huwelijk en overlijden werden begeleid door rituelen. Daarnaast was er de jaarlijks terugkerende cyclus van kerkelijke feesten en vieringen. Het zogenaamde kerkelijk of liturgisch jaar begon met advent en werd gevolgd door de kersttijd, de vastentijd, de paastijd en de zondagen na Pinksteren. Op de belangrijkste dagen van het jaar werden gebeurtenissen uit het leven van Christus en Maria gevierd, lokale patroonheiligen geëerd en kerkwijdingen herdacht. Verder waren er vele heiligenfeesten: vrijwel iedere dag van de kalender was gewijd aan een heilige. De verschillende feestdagen hadden niet allemaal dezelfde rang maar kregen een bepaalde feestgraad toegekend, zoals 'plechtig' of 'gewoon', die aangaf of er meer of minder uitgebreid gevierd diende te worden.

Net zoals de seizoenen en de bijbehorende werken op het land, vormden de liturgische periodes en feesten voor de middeleeuwse mens belangrijke tijdsindicatoren. De liturgie droeg zodoende bij aan de organisatie van het maatschappelijke leven.

Liturgische gewaden

Liturgische gewaden, ofwel paramenten, worden tijdens de katholieke eredienst gedragen door de voorganger (celebrant) en zijn assistenten. Waaruit de liturgische kledij bestaat kan per feest of viering en per drager verschillen. Al in de middeleeuwen hadden de gewaden, destijds ornamenten genoemd, allereerst een onderscheidende functie. Aan de gewaden (en onderscheidingstekens) was te herkennen welke rol een geestelijke in de liturgische viering had en welke plaats hij innam in de hiërarchie van de Kerk. Bovendien waren de paramenten een middel om de verhevenheid van de eredienst en de eerbied voor God zichtbaar te maken.

De verschillende liturgische gewaden vinden hun oorsprong in de kledij van de laat-Romeinse burgerij. Toen de profane mode veranderde, bleef de Kerk de oude gewaden handhaven. Gaandeweg de middeleeuwen werd de oorsprong van de kledingstukken vergeten en werden er symbolische betekenissen aan gegeven. Terwijl de vorm van de gewaden in Europa grotendeels gelijk was, waren er ook verschillen. Die ongelijkheid lag hoofdzakelijk in de benamingen, de kleuren en het gebruik van de paramenten. Deze verschillen konden per stad en zelfs per kerk optreden. Met de uniformering van de liturgische gebruiken door het Concilie van Trente (1545-1563) onder paus Pius V, werden ook regels rond de liturgische gewaden vastgelegd. De kledingvoorschriften in het Missale Romanum (1570) bleven van kracht tot 1968.

Overige kerkelijke kledij

Naast de liturgische kleding bestond de middeleeuwse kerkelijke kledingkast uit:

• koorkleding. De koorgewaden werden gedragen wanneer een geestelijke niet voorging in de eredienst maar deze slechts bijwoonde.
• dagelijkse kleding.

Het zijn de liturgische gewaden die in deze website centraal staan, al moet opgemerkt worden dat de drie categorieën elkaar niet uitsluiten. Zo kan een bepaald koorgewaad ook een liturgisch gewaad zijn, zoals bij de koorkap. Hieruit blijkt wel dat aan de gedragen kleding niet zozeer het type plechtigheid af te lezen is, maar wel de rol van de drager daarbij. In dat opzicht lijkt de kerkelijke kledij op toneelkleding.

Vorige: Objectbeschrijvingen

Volgende: Kleuren van liturgische gewaden